Θυμάσαι τι πραγματικά είναι το gaslighting που μόλις ανακηρύχθηκε η λέξη της χρονιάς;
Το 2022 φτάνει στο τέλος του σε 30 ημέρες περίπου και μόλις μάθαμε τη λέξη που αναζητήθηκε περισσότερο. Τη λέξη που θα συνδεθεί απόλυτο με το έτος αυτό. Η λέξη της χρονιάς για το λεξικό Merriam-Webster είναι το «gaslighting», μια λέξη που χρησιμοποιούμε ολοένα και πιο συχνά τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Μία λέξη που έχει απόλυτη σχέση με την προσωπική μας ζωή και τις σχέσεις μας.
Οι αναζητήσεις για τη λέξη στην online έκδοση του λεξικού έχει αυξηθεί κατά 1.470% μέσα στο 2022 με τον Peter Sokolowski, αρχισυντάκτη του Merriam-Webster να δηλώνει ότι είναι μια λέξη που αναδείχθηκε τόσο γρήγορα στην αγγλική γλώσσα τα τελευταία 4 χρόνια που μας προκάλεσε έκπληξη. Μια λέξη που την αναζητούν συχνά κάθε μέρα.
Το λεξικό, όσον αφορά τον όρο αυτό αναφέρει το εξής. Το gaslighting είναι ο ψυχολογικός χειρισμός ενός ανθρώπου, συνήθως για μια εκτενή περίοδο, που προκαλεί στο θύμα αμφισβήτηση των σκέψεών του, της αντίληψής του για την πραγματικότητα, τις αναμνήσεις του και συνήθως οδηγεί σε έλλειψη αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης, αλλά και σύγχυση, αβεβαιότητα για τη πνευματική και συναισθηματική σταθερότητά του και μια εξάρτηση από τον θύτη.
Τι είναι το gaslighting στις σχέσεις;
Έχεις πιάσει τον εαυτό σου κάποια στιγμή να αποκρύβεις πράγματα από τις φίλες σου για να προστατέψεις τον σύντροφό σου. Δικαιολογείς ή έχεις δικαιολογήσει μία συμπεριφορά που δεν έπρεπε; Μήπως αισθάνεσαι ή έχεις αισθανθεί πως η – φυσιολογική κατά τ’ άλλα- στάση σου τον ενοχλεί ή είναι υπαίτια για τη συμπεριφορά σου; Ίσως τότε έχεις υπάρξει ή είσαι θύμα gaslighting.
Παρακάτω θα βρεις όλα τα σημάδια ενός θύματος αλλά και ενός θύτη. Αν τα περισσότερα σημάδια σου φέρουν εικόνες στο μυαλό τότε γνωρίζεις πολύ καλά τι περιλαμβάνει – εν τέλει- ο όρος αυτός. Ίσως δεις στα σημάδια αυτά κάποια φίλη σου. Χτύπα της κουδουνάκι, λοιπόν!
Το gaslighting δεν έχει ηλικία, ούτε χώρο «γέννησης». Δεν είναι μόνο ο σύντροφός σου που μπορεί να σε έχει μετατρέψει σε θύμα αλλά ακόμη και ένας συνάδελφός σου.
Ο όρος προέρχεται τη θεατρική παράσταση του Πάτρικ Χάμιλτον, που το 1944 έγινε ταινία, το “Gaslight”. Στο φιλμ ο σύζυγος προσπαθεί να πείσει τη γυναίκα του πως είναι τρελή και για να τα καταφέρει χρησιμοποιεί πολλούς τρόπους χειραγώγησης. Ένας αξ αυτών είναι η εξασθένιση του φωτός στα δωμάτια του σπιτιού (χαμηλώνει την ένταση). Ο ίδιος επιμένει ότι το φως είναι το ίδιο έντονο με πριν, σε αντίθεση με εκείνη που ισχυρίζεται πως αυτό δεν συμβαίνει.
Πώς θα καταλάβεις αν έχεις υποστεί gaslighting
- Έχεις πρόβλημα με το να παίρνεις απλές αποφάσεις.
- Αν χρησιμοποιείς δικαιολογίες για τη συμπεριφορά του/της συντρόφου, σε οικογένεια και φίλους.
- Αν αμφισβητείς διαρκώς τον εαυτό σου.
- Αν κατηγορείς τον εαυτό σου για τον τρόπο που σου φέρεται ο/η σύντροφος.
- Αν προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου πως η συμπεριφορά του/της συντρόφου δεν είναι πραγματικά κακή.
- Αν νιώθεις ένα άγχος κάθε φορά που είσαι με τον/την σύντροφο σου.
- Αν πιστεύεις πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος.
- Αν αμφισβητείς τα συναισθήματα, τις κρίσεις και τις παρατηρήσεις σου.
- Αν νιώθεις μόνη/μόνος και παγιδευμένη/παγιδευμένος.
- Αν αμφισβητείς τη λογική και τις μνήμες σου.
- Αν επιλέγεις να διατηρείς τη σιωπή σου από το να μιλήσεις για όσα πιστεύεις ή σκέφτεσαι.
- Αν νιώθεις πως απειλείσαι, όλη την ώρα.
- Αν έχεις αρχίσει να πιστεύεις πως είσαι ‘τρελή/τρελός’ ή ‘χαζή/χαζός’.
- Αν παραξοδεύεις ώρα για να ζητάς συγγνώμη για τις πράξεις σου
- Πώς θα καταλάβεις ότι εκείνος είναι τύπος gaslighting
- Λένε ψέματα ή αρνούνται κάτι και δεν παραδέχονται ένα ψέμα, ακόμα και όταν τους δείχνεις αποδείξεις.
- Επιμένουν πως ένα γεγονός ή μια συμπεριφορά που έχεις δει, δεν έγινε ποτέ ή ότι το θυμάσαι λάθος.
- Διαδίδουν φήμες και κουτσομπολιά για εσένα ή σου λένε πως σε κουτσομπολεύουν άλλοι.
- Αλλάζουν το θέμα συζήτησης ή αρνούνται να σε ακούσουν, όταν τους ξεμπροστιάζεις για ένα ψέμα ή μια άλλη συμπεριφορά χειραγώγησης.
- Σου λένε πως υπερβάλλεις, όταν τους φέρνεις αντιμέτωπους με το ψέμα τους.
- Μετατοπίζουν τις ευθύνες στις σχέσεις, λέγοντας πως εσύ είσαι αυτή/αυτός που άλλαξες και ότι αν είχες μείνει ο/η ίδια/ίδιος δεν θα σου συμπεριφέρονταν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Άρα είναι δικό σου το λάθος.
- Προσπαθούν να εξομαλύνουν τα πράγματα, με λόγια αγάπης που δεν ταιριάζουν με τις πράξεις τους.
- Διαστρεβλώνουν μια ιστορία, ώστε να ελαχιστοποιήσουν την κακοποιητική τους συμπεριφορά.
- Ελαχιστοποιούν τις προσβλητικές συμπεριφορές ή τα προσβλητικά λόγια, λέγοντας “έκανα πλάκα” ή “παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος”.
- Κάνουν ό,τι μπορούν για να σε απομακρύνουν από φίλους και συγγενείς, οι οποίοι μπορούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα του gaslighting.
Πώς θα καταλάβεις ότι έχεις συνεργάτες στη δουλειά που κάνουν gaslighting
Η κακομεταχείριση στους εργασιακούς χώρους δεν γίνεται πια ‘ανοιχτά’, καθώς υπάρχουν νέοι νόμοι που οδηγούν σε ποινές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εξακολουθεί να υπάρχει, κάτω από το τραπέζι. Τι εννοώ.
Ο δράστης ενεργεί με τρόπο που αναγκάζει το άλλο άτομο να αμφισβητεί την άποψη του, για την όποια κατάσταση. Δηλαδή, υπονομεύει την εμπιστοσύνη και την πίστη που έχει το θύμα στον εαυτό του.
Κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το gaslighting ως τακτική για να ‘χρεώσει’ σε άλλον ένα λάθος που έχει κάνει ή για να ακούσει εκείνος τα ‘μπράβο’ που ανήκουν αλλού.
Υπάρχει και ένα ακόμα παράδειγμα, που συνδέεται με ορατές ανάρμοστες συμπεριφορές: όταν ένας εργαζόμενος αναφέρει στους ανώτερους περίπτωση τοξικού περιβάλλοντος ή σεξουαλικής παρενόχλησης, δέχεται τέτοια χειραγώγηση από τον δράστη που καταλήγει να αμφισβητεί τις μνήμες του -και νιώθει πως έχει αντιδράσει υπερβολικά.
Οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα είναι αιτία για να ανησυχήσεις. Δείχνουν πως η σχέση είναι ανθυγιεινή και μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στη ψυχική σου υγεία.
Πώς επηρεάζει την υγεία σου;
Όπως αναφέρει το Newport Institute, αν είδες τον εαυτό σου στις παραπάνω λίστες -για την αναγνώριση των gaslighters-, θα σε παρακαλούσα να κάνεις κάτι για να φροντίσεις τον εαυτό σου. Βλέπεις, αυτές οι συμπεριφορές έχουν επιπτώσεις στην υγεία. Που μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Πόσο;
Όταν ένας άνθρωπος που θεωρείς δικό σου, σε πείθει πως κάτι δεν πάει καλά με εσένα, καταλήγεις στο να αμφισβητείς τα πάντα. Από την πραγματικότητα και τις πεποιθήσεις έως το μνημονικό σου.
Η λίστα με τις συνέπειες περιλαμβάνει το αίσθημα αδυναμίας, την απομόνωση, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, τον αμφιβολία για τον εαυτό σου, την αβεβαιότητα και τη δυσκολία στη λειτουργία όσων έχεις να κάνεις μέσα στην καθημερινότητα σου.
Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για κρίσεις άγχους, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Όσοι καταφέρνουν να εγκαταλείψουν μια τέτοια σχέση, συνήθως βιώνουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (αναβιώνουν το τραύμα, με ό,τι συνεπάγεται αυτού) και έχουν πρόβλημα να εμπιστευτούν τον εαυτό τους ή άλλους.
Υπάρχει έντονος κίνδυνος να εμπλακούν σε νέα σχέση εξάρτησης. Το γεγονός ότι οι θύτες δεν αναγνωρίζουν όσα κάνουν και δεν ζητούν συγγνώμη, τα θύματα δυσκολεύονται να προχωρήσουν.
Πώς θα απομακρυνθείς από τα φαινόμενα gaslighting;
Δοκίμασε να θέσεις ξεκάθαρα όρια σε χρήση συγκεκριμένων λέξεων και σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Κάθε φορά που προκύπτει μια τοξική συμπεριφορά, είναι χρήσιμο να την επισημαίνεις -απλά, λιτά και απέριττα.
Είναι χρήσιμο να μιλήσεις σε άλλους για όσα περνάς. Θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις τι πραγματικά ζεις.
Επικεντρώσου στις πράξεις και όχι στα λόγια. Ο/η θύτης συχνά λέει ό,τι θέλεις να ακούσεις για να μείνεις στη σχέση. Εν τούτοις, οι πράξεις δείχνουν τις πραγματικές διαθέσεις.
Να θυμίζεις στον εαυτό σου πως δεν είσαι ο λόγος που υπόκεισαι σε ό,τι υπόκεισαι. Δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά, ώστε να αποφύγεις αυτό που σου κάνουν. Η κακοποιητική συμπεριφορά των άλλων δεν είναι δικό σου λάθος -αλλά το μέσο που χρησιμοποιεί όποιος θέλει να σε ελέγξει και να σε χειραγωγήσει.
Δεν έχει νόημα να διαφωνήσεις με τον θύτη, αφού το gaslighting δεν είναι ορθολογική συμπεριφορά. Άρα αυτοί που το κάνουν δεν ανταποκρίνονται στη λογική -μηδέ ομολογούν το πραγματικό κίνητρο.
Προσπάθησε να ξαναμάθεις να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου. Ίσως χρειαστεί λίγος χρόνος για να εμπιστευτείς ξανά το ένστικτο και την αντιληπτική σου ικανότητα, αλλά είναι κάτι που γίνεται.
5 φράσεις που θα ακούσεις αν είσαι θύμα
«Αυτό δεν έγινε ποτέ»
Οι gashlighters (έτσι λέγονται όσοι ασκούν gashlighting) προσπαθούν να σε κάνουν να αμφιβάλλεις για τη μνήμη και την πραγματικότητά σου. Μπορεί να είναι μια φράση που λέμε συχνά, αλλά όταν υποβαθμίζει τις εμπειρίες και τα συναισθήματα κάποιου και περιστρέφεται γύρω από ένα τραυματικό γεγονός δεν είναι πολύ υγιές.
«Είσαι τρελή»
Μια φράση που μπορεί να την έχεις ακούσει και ως «είσαι πολύ ευαίσθητη» ή «είσαι πολύ συναισθηματική». Αν προσπαθείς να εκφράσεις κάποιο συναίσθημα, ο θύτης θα προσπαθήσει να το μειώσει και να σε κάνει να νιώσεις ενοχές.
«Σιγά, και οι φίλες σου το ίδιο με εσένα είναι»
Πέρα από τα δικά σου συναισθήματα ο gashlighter θα προσπαθήσει να μειώσει και την υπόσταση των αγαπημένων σου προσώπων, με τελικό στόχο να σε απομονώσει εντελώς από εκείνους.
«Όλα αυτά τα λέω επειδή σε αγαπάω»
Μια φράση που μπορεί να δείχνει αγάπη, αν συνοδεύεται από εποικοδομητικά σχόλια και στήριξη και όχι από κριτικη και προσβολές. Είναι δύσκολο να το διακρίνεις, αλλά από τα συμφραζόμενα μπορεί να καταλάβεις τι είναι και τι όχι αληθινό.
«Αν με αγαπούσες, θα…»
Την αγάπη τους ως όπλο μπορούν εύκολα να χρησιμοποιήσουν οι gashlighters. «Αν νοιαζόσουν για εμένα, θα φορούσες ό,τι σου λέω». «Αν με εμπιστευόσουν θα μου έδειχνες το κινητό σου», «αν με αγαπούσες, θα ήξερες τι θέλω και τι μου αρέσει». Αυτές είναι μόνο μερικές φράσεις που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να σε κάνουν να νιώσεις μειονεκτικά και απολογητικά. Να σε κατηγορήσουν για τα προβλήματα της σχέσης ή να κρύψουν τη δική τους ευθύνη.