Το gaslighting υπάρχει στις ζωές μας και από αυτές τις 6 φράσεις θα το αναγνωρίζεις από εδώ και στο εξής.
To gaslighting δεν υπάρχει μόνο στις ερωτικές μας σχέσεις. Μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης γονική, επαγγελματική, φιλική ή συντροφική. Η Dr Amelia Kelley, ψυχολόγος με εξειδίκευση στο τραύμα και συγγραφέας του βιβλίου What I Wish I Knew: Surviving and Thriving After an Abusive Relationship ξεχωρίζει τις 6 πιο συνηθισμένες φράσεις που χρησιμοποιούνται για gaslighting σε μια συντροφική σχέση.
Πριν δούμε τις φράσεις κλειδιά, να σου υπενθυμίσουμε τι πραγματικά είναι το gaslighting.
Το gaslighting δεν έχει ηλικία, ούτε χώρο «γέννησης».
Ο όρος προέρχεται τη θεατρική παράσταση του Πάτρικ Χάμιλτον, που το 1944 έγινε ταινία, το “Gaslight”. Στο φιλμ ο σύζυγος προσπαθεί να πείσει τη γυναίκα του πως είναι τρελή και για να τα καταφέρει χρησιμοποιεί πολλούς τρόπους χειραγώγησης. Ένας αξ αυτών είναι η εξασθένιση του φωτός στα δωμάτια του σπιτιού (χαμηλώνει την ένταση). Ο ίδιος επιμένει ότι το φως είναι το ίδιο έντονο με πριν, σε αντίθεση με εκείνη που ισχυρίζεται πως αυτό δεν συμβαίνει.
Είναι μια τεχνική επικοινωνίας στην οποία κάποιος προσπαθεί να σε κάνει να αμφιβάλλεις για ένα γεγονός και συνήθως η αίσθηση που σου δίνει είναι ότι χάνεις την επαφή σου με την πραγματικότητα ή, με άλλα λόγια, το μυαλό σου. Στις πιο ανώδυνες εκδοχές του μπορεί να δημιουργήσει μια άνιση δυναμική σε μια σχέση, ενώ στις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη μορφή χειρισμού και ψυχολογικής κακοποίησης.
6 φράσεις του gaslighting
#1 «Είσαι τρελός, υπερβολικός, πολύ ευαίσθητος»
Η υπερβολική κριτική είναι μια συνήθης τακτική που συνήθως περιστρέφεται γύρω από την συναισθηματική υγεία και την ευεξία του ανθρώπου που προσπαθούν να βλάψουν. Όσο πιο αποτελεσματικά μπορέσει ο gaslighter να πείσει το θύμα του ότι είναι τρελό, τόσο πιο αποτελεσματικό γίνεται το gaslighting.
#2 «Θέλω να είσαι η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου»
Αυτή η φράση ίσως είναι η πιο παραπλανητική από όλες, αφού ακούγεται σαν μια πραγματική έκφραση φροντίδας και αγάπης. Η Kelley τονίζει πως πρέπει πραγματικά να αντισταθείς σε αυτήν την εξαπάτηση. Γιατί: To πρόβλημα είναι όταν η φράση αυτή χρησιμοποιείται για να χειριστείς κάποιον ή για να του καλλιεργήσεις μια κακή εικόνα για τον εαυτό του. Αν αυτού του είδους η υποστήριξη συνδυάζεται με μια συνεχή επίκριση, το πιθανότερο είναι πως πρόκειται για gaslighting και όχι για ειλικρινή στήριξη και φροντίδα.
#3 «Δεν θα αλλάξεις ποτέ»
Τα άτομα που κάνουν gaslighting θα αρνηθούν να αναγνωρίσουν οποιοδήποτε θετική αλλαγή εμφανίσει ο/η σύντροφος τους. Για την ακρίβεια, όταν το θύμα αρχίζει να αναγνωρίζει το gaslighting και να το αποκρούει, συχνά θα πουν στο θύμα τους πως οποιαδήποτε θεραπεία ή άλλο μέσο βελτίωσης αξιοποιεί δεν λειτουργεί τελικά.
#4 «Και οι γονείς/φίλοι/συνάδελφοι σου πιστεύουν ότι είσαι τρελός»
Συχνά αυτό είναι το ένα βήμα πιο πέρα, που θα πάει ο gaslighter για να σε βγάλει τρελό. Με αυτό, στόχος του είναι να απομονώσει το θύμα του από κοντινούς και αγαπημένους ανθρώπους, προσπαθώντας να επιβεβαιώσει περαιτέρω τη διαστρεβλωμένη πραγματικότητα που επιχειρεί να δημιουργήσει.
#5 «Χρειάζεσαι βοήθεια»
Με αυτή τη φράση εννοεί πως χρειάζεσαι ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή ή κάποιου είδους αξιολόγηση. Ο gaslighter αποδίδει πάντα στα «θέματα» του θύματός του το υποτιθέμενο φταίξιμο και σπάνια θα παραδεχτεί πως αυτός έχει θέματα και χρειάζεται θεραπεία. Ακόμη και στις περιπτώσεις που θα δεχτεί να συμμετάσχει σε θεραπεία ζεύγους, συχνά θα καταλήξει να ρίχνει συνεχώς το φταίξιμο στον/στη σύντροφό του/της στη διάρκεια της θεραπείας.
#6 «Δεν φταίω εγώ»
Σύμφωνα με την Kelley, οι gaslighters τείνουν να μην αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων τους, προτιμώντας να ρίχνουν το φταίξιμο στους άλλους με κάθε κόστος. Για να αποποιηθούν ευθύνες, θα χρησιμοποιήσουν ακόμη και τεχνικές εξαπάτησης για να στηρίξουν την αθωότητα τους.
Πώς θα καταλάβεις αν έχεις υποστεί gaslighting
- Έχεις πρόβλημα με το να παίρνεις απλές αποφάσεις.
- Αν χρησιμοποιείς δικαιολογίες για τη συμπεριφορά του/της συντρόφου, σε οικογένεια και φίλους.
- Αν αμφισβητείς διαρκώς τον εαυτό σου.
- Αν κατηγορείς τον εαυτό σου για τον τρόπο που σου φέρεται ο/η σύντροφος.
- Αν προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου πως η συμπεριφορά του/της συντρόφου δεν είναι πραγματικά κακή.
- Αν νιώθεις ένα άγχος κάθε φορά που είσαι με τον/την σύντροφο σου.
- Αν πιστεύεις πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος.
- Αν αμφισβητείς τα συναισθήματα, τις κρίσεις και τις παρατηρήσεις σου.
- Αν νιώθεις μόνη/μόνος και παγιδευμένη/παγιδευμένος.
- Αν αμφισβητείς τη λογική και τις μνήμες σου.
- Αν επιλέγεις να διατηρείς τη σιωπή σου από το να μιλήσεις για όσα πιστεύεις ή σκέφτεσαι.
- Αν νιώθεις πως απειλείσαι, όλη την ώρα.
- Αν έχεις αρχίσει να πιστεύεις πως είσαι ‘τρελή/τρελός’ ή ‘χαζή/χαζός’.
- Αν παραξοδεύεις ώρα για να ζητάς συγγνώμη για τις πράξεις σου
- Πώς θα καταλάβεις ότι εκείνος είναι τύπος gaslighting
- Λένε ψέματα ή αρνούνται κάτι και δεν παραδέχονται ένα ψέμα, ακόμα και όταν τους δείχνεις αποδείξεις.
- Επιμένουν πως ένα γεγονός ή μια συμπεριφορά που έχεις δει, δεν έγινε ποτέ ή ότι το θυμάσαι λάθος.
- Διαδίδουν φήμες και κουτσομπολιά για εσένα ή σου λένε πως σε κουτσομπολεύουν άλλοι.
- Αλλάζουν το θέμα συζήτησης ή αρνούνται να σε ακούσουν, όταν τους ξεμπροστιάζεις για ένα ψέμα ή μια άλλη συμπεριφορά χειραγώγησης.
- Σου λένε πως υπερβάλλεις, όταν τους φέρνεις αντιμέτωπους με το ψέμα τους.
- Μετατοπίζουν τις ευθύνες στις σχέσεις, λέγοντας πως εσύ είσαι αυτή/αυτός που άλλαξες και ότι αν είχες μείνει ο/η ίδια/ίδιος δεν θα σου συμπεριφέρονταν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Άρα είναι δικό σου το λάθος.
- Προσπαθούν να εξομαλύνουν τα πράγματα, με λόγια αγάπης που δεν ταιριάζουν με τις πράξεις τους.
- Διαστρεβλώνουν μια ιστορία, ώστε να ελαχιστοποιήσουν την κακοποιητική τους συμπεριφορά.
- Ελαχιστοποιούν τις προσβλητικές συμπεριφορές ή τα προσβλητικά λόγια, λέγοντας “έκανα πλάκα” ή “παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος”.
- Κάνουν ό,τι μπορούν για να σε απομακρύνουν από φίλους και συγγενείς, οι οποίοι μπορούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα του gaslighting.
Πώς θα καταλάβεις ότι έχεις συνεργάτες στη δουλειά που κάνουν gaslighting
Η κακομεταχείριση στους εργασιακούς χώρους δεν γίνεται πια ‘ανοιχτά’, καθώς υπάρχουν νέοι νόμοι που οδηγούν σε ποινές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εξακολουθεί να υπάρχει, κάτω από το τραπέζι. Τι εννοώ.
Ο δράστης ενεργεί με τρόπο που αναγκάζει το άλλο άτομο να αμφισβητεί την άποψη του, για την όποια κατάσταση. Δηλαδή, υπονομεύει την εμπιστοσύνη και την πίστη που έχει το θύμα στον εαυτό του.
Κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το gaslighting ως τακτική για να ‘χρεώσει’ σε άλλον ένα λάθος που έχει κάνει ή για να ακούσει εκείνος τα ‘μπράβο’ που ανήκουν αλλού.
Υπάρχει και ένα ακόμα παράδειγμα, που συνδέεται με ορατές ανάρμοστες συμπεριφορές: όταν ένας εργαζόμενος αναφέρει στους ανώτερους περίπτωση τοξικού περιβάλλοντος ή σεξουαλικής παρενόχλησης, δέχεται τέτοια χειραγώγηση από τον δράστη που καταλήγει να αμφισβητεί τις μνήμες του -και νιώθει πως έχει αντιδράσει υπερβολικά.
Οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα είναι αιτία για να ανησυχήσεις. Δείχνουν πως η σχέση είναι ανθυγιεινή και μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στη ψυχική σου υγεία.
Πώς επηρεάζει την υγεία σου;
Όπως αναφέρει το Newport Institute, αν είδες τον εαυτό σου στις παραπάνω λίστες -για την αναγνώριση των gaslighters-, θα σε παρακαλούσα να κάνεις κάτι για να φροντίσεις τον εαυτό σου. Βλέπεις, αυτές οι συμπεριφορές έχουν επιπτώσεις στην υγεία. Που μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Πόσο;
Όταν ένας άνθρωπος που θεωρείς δικό σου, σε πείθει πως κάτι δεν πάει καλά με εσένα, καταλήγεις στο να αμφισβητείς τα πάντα. Από την πραγματικότητα και τις πεποιθήσεις έως το μνημονικό σου.
Η λίστα με τις συνέπειες περιλαμβάνει το αίσθημα αδυναμίας, την απομόνωση, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, τον αμφιβολία για τον εαυτό σου, την αβεβαιότητα και τη δυσκολία στη λειτουργία όσων έχεις να κάνεις μέσα στην καθημερινότητα σου.
Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για κρίσεις άγχους, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Όσοι καταφέρνουν να εγκαταλείψουν μια τέτοια σχέση, συνήθως βιώνουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (αναβιώνουν το τραύμα, με ό,τι συνεπάγεται αυτού) και έχουν πρόβλημα να εμπιστευτούν τον εαυτό τους ή άλλους.
Υπάρχει έντονος κίνδυνος να εμπλακούν σε νέα σχέση εξάρτησης. Το γεγονός ότι οι θύτες δεν αναγνωρίζουν όσα κάνουν και δεν ζητούν συγγνώμη, τα θύματα δυσκολεύονται να προχωρήσουν.
Πώς θα απομακρυνθείς από τα φαινόμενα gaslighting;
Δοκίμασε να θέσεις ξεκάθαρα όρια σε χρήση συγκεκριμένων λέξεων και σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Κάθε φορά που προκύπτει μια τοξική συμπεριφορά, είναι χρήσιμο να την επισημαίνεις -απλά, λιτά και απέριττα.
Είναι χρήσιμο να μιλήσεις σε άλλους για όσα περνάς. Θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις τι πραγματικά ζεις.
Επικεντρώσου στις πράξεις και όχι στα λόγια. Ο/η θύτης συχνά λέει ό,τι θέλεις να ακούσεις για να μείνεις στη σχέση. Εν τούτοις, οι πράξεις δείχνουν τις πραγματικές διαθέσεις.
Να θυμίζεις στον εαυτό σου πως δεν είσαι ο λόγος που υπόκεισαι σε ό,τι υπόκεισαι. Δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά, ώστε να αποφύγεις αυτό που σου κάνουν. Η κακοποιητική συμπεριφορά των άλλων δεν είναι δικό σου λάθος -αλλά το μέσο που χρησιμοποιεί όποιος θέλει να σε ελέγξει και να σε χειραγωγήσει.
Δεν έχει νόημα να διαφωνήσεις με τον θύτη, αφού το gaslighting δεν είναι ορθολογική συμπεριφορά. Άρα αυτοί που το κάνουν δεν ανταποκρίνονται στη λογική -μηδέ ομολογούν το πραγματικό κίνητρο.
Προσπάθησε να ξαναμάθεις να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου. Ίσως χρειαστεί λίγος χρόνος για να εμπιστευτείς ξανά το ένστικτο και την αντιληπτική σου ικανότητα, αλλά είναι κάτι που γίνεται.